Ֆիզիկայի Նոբելյան մրցանակը շնորհվել է քվանտային տեխնոլոգիաների գիտնականներին

Ֆիզիկայի բնագավառում 2025 թվականի Նոբելյան մրցանակը շնորհվել է երեք գիտնականի՝ Ջոն Քլարկին, Միշել Դևորետին և Ջոն Մարտինիսին՝ քվանտային մեխանիկայի ոլորտում իրենց հիմնարար հայտնագործությունների համար։ Շվեդիայի գիտությունների թագավորական ակադեմիան նրանց պարգևատրել է «էլեկտրական շղթայում մակրոսկոպիկ քվանտային թունելավորման և էներգիայի քվանտացման հայտնաբերման համար»։ Նրանց աշխատանքը կամուրջ է գցել քվանտային աշխարհի տարօրինակ երևույթների և մեր առօրյա՝ մակրոսկոպիկ աշխարհի միջև՝ ճանապարհ հարթելով քվանտային համակարգիչների ստեղծման համար։

1980-ականներին կատարված իրենց փորձերի ընթացքում գիտնականները ցուցադրեցին, որ քվանտային մեխանիկայի սկզբունքները, որոնք սովորաբար դրսևորվում են միայն ատոմների և ենթաատոմային մասնիկների մակարդակում, կարող են դիտարկվել նաև մարդու ձեռքով ստեղծված, տեսանելի չափերի համակարգերում։ Նրանք մշակեցին գերհաղորդիչ էլեկտրական շղթա, որը կարող էր ցուցադրել քվանտային թունելավորման երևույթը։ Սա նշանակում է, որ համակարգը կարող է մի վիճակից մյուսին անցնել՝ ոչ թե «թռիչք կատարելով» էներգետիկ արգելքի վրայով, այլ, փաստացի, «անցնելով դրա միջով»՝ կարծես գնդակը պատի միջով անցնի, ոչ թե անդրադառնա։

Ավելին, գիտնականներն ապացուցեցին, որ իրենց ստեղծած շղթայի էներգետիկ վիճակները քվանտացված են, այսինքն՝ այն կարող է կլանել կամ արձակել էներգիա միայն որոշակի, դիսկրետ բաժիններով, ինչպես կանխատեսում է քվանտային տեսությունը։ Այս հայտնագործությունը հիմք հանդիսացավ քվանտային համակարգիչների հիմնական կառուցվածքային միավորների՝ քուբիթների (քվանտային բիթեր) մշակման համար։

Այսօրվա դափնեկիրների աշխատանքը հիմք է դրել քվանտային տեխնոլոգիաների հաջորդ սերնդի զարգացման համար, որը ներառում է քվանտային գաղտնագրությունը, քվանտային սենսորները և քվանտային համակարգիչները։ Նրանց հայտնագործությունների ժառանգությունը տեսանելի է այսօրվա տրանզիստորներում և միկրոչիպերում, որոնք մեր տեխնոլոգիական աշխարհի անկյունաքարն են։

Մրցանակի դափնեկիրներից Ջոն Քլարկը, ով Բերքլիի Կալիֆոռնիայի համալսարանի պատվավոր պրոֆեսոր է, մրցանակի մասին իմանալով՝ այն անվանել է «կյանքի անակնկալ»՝ նշելով, որ իրենք անգամ չէին էլ մտածել, որ իրենց աշխատանքը կարող է Նոբելյան մրցանակի արժանանալ։

Մրցանակը, որի չափը կազմում է 11 միլիոն շվեդական կրոն (մոտ 1.2 միլիոն դոլար), հավասարապես կբաշխվի երեք գիտնականների միջև։ Դափնեկիրներն են Ջոն Քլարկը (Բերքլիի Կալիֆոռնիայի համալսարան), Միշել Դևորետը (Յեյլի համալսարան) և Ջոն Մարտինիսը (Սանտա Բարբարայի Կալիֆոռնիայի համալսարան)։